HRİSTİYAN KÜRDLER ÜZERİNE NOTLAR(2)
HRİSTİYAN KÜRDLER ÜZERİNE NOTLAR(2)
Aso Zagrosi
Evet, Hristiyan Kürdler ve Kürd din alimleri büyük bir oranda Asuri, Ermeni, Yunan, Arap ve hatta Farslar içinde erimeye başladılar.. Bugüne kadar da bazı bireysel çabalar hariç tutulursa Kürd araştırmacıları için de bu alan “mayınlı bir alan” haline gelmişti. Bu konuya giriş yapıldığı zaman hemen karşımıza Ermeni yada Asuri kimliği altında varlıklarını sürdüren dinsel yapılar akla geliyor. Kürdistan’daki Hristiyanların soykırımı bir anlamda Kürdlerin de soykırımıydı. Kürd tarihçileri ve araştırmacıları Hristiyan Kürdlerin tarihine ilişkin araştırmalar yapmadıklarından dolayı, var olan tarihsel gerçekler bilince çıkarılmadı.
Hristiyanlık, Birinci Yüzyıldan itibaren Kürdistan’ın farklı bölgelerinde yayılmaya başladı. Bu konuya ilişkin bir dizi yazılı belge var. Sonradan yazılmasına rağmen bu yazılı belgelerde 1.yüzyıldan başlayarak Kürdistan’da Hristiyan misyonerleri faaliyet içindeler. Örneğin “Les actes de Mar Mari” adlı kaynakta Riha’dan hareket eden Mar Mari yanındaki misyonerlerden biri olan Filipi “Beth Qarda/Karda’ya” (cordouene/ Kardokhi/
Carduques (Gordyens, Kurdes)gönderiyor.(4)Hristiyan geleneğinde Mar Mari Hz. İsa’nın 70 Havarilerden biridir. Mar Mari başka bir öğrencisi olan Tumis/Tomas’ı “Dasan ve Zawzan” bölgesine gönderiyor.(5) Bilindiği gibi Dasan Êzîdî Kürdlerin yaşadığı tarihsel bir bölgedir.. Bu alanda Êzîdî Mirliği vardı. Hatta Êzîdîler Dasnîler olarakta biliniyor.
Mar Mari, Hewlêr mıntıkasına geçiyor ve orada „Zerdüşt adlı komutanı“ Hristiyan dinine kazanıyor.(6) Daha sonraki süreçte „Şehid Kardax“ ın Hristiyan dinini kabul etmesi ve şehid edilmesi olayı vardır.(şimdilik geçiyorum)
Tarihsel kaynaklara baktığımız zaman Hewlêr’in ilk Piskoposu „Pakiza“ olduğunu görüyoruz. Pakiza’nın babasının ismi ise “Bêrî „dir. Bunlar Kürd isimleridir.(7)Arbil, Hezbani Kürdlerinin diyarıdır.
V. Minorsky’nin „Roman and Byzantine Campaigns in Atropatene“ adlı çalışmasında Kürd aşireti Hezbani ile Adiabene arasında bağlantı kurduğunu biliyoruz:
„I feel pretty certain that the Kurdish tribe called in Arabic Humaidi is connected with Hnaitha, just as the Hadhbani Kurds have been surnamed after Hedhayeb (Adiabene)“
Hezbani Kürd aşiretinin Hewlêr’deki mazisi çok eskilere dayanıyor. Bu Kürd aşireti Kafkasya’da kurulan Şeddadi Kürd Hanedanlığına, Azerbeycan’da kurulan Rewwadi Kürd Hanedanlığına ve hatta Eyyubi Kürd Hanedanlığına kaynaklık eden bir aşiret konfedarasyonudur. Selahaddin Eyyubi’nin ailesi Hezbani federasyonun Rewwadi kandından geliyor. (8)
Kürd Hanedanlıklarının dışında Hezbaniler Hewler’de “Hezbani Hanedanlığını” kuruyorlar. Yazılı kaynaklarda Hewlêr Hezbani Kürd Mirliği 997 yılında var olduğunu biliyoruz. İbni El Esiri El Kamil adlı tarih eserinde geniş bir şekilde Hewlêr Hezbani Kürd Mirleri üzerine duruyor. Bu Kürd Hanedanlığı 1132 ile 1136 yılları arasında İmadedin Zengi tarafından yıkılıyor(9)
Zaten Hewlêr Hezbani Hanedanlığının yıkılmasından sonra Hezbanileri Eyyubi Hanedanlığının kuruluş sürecinde din alimleri ve askeri komutanlar olarak görüyoruz.
Hewlêr Hezbani Kürdlerinin tarihine biraz daha yakından bakmak için “KÜRDİSTAN KRALIÇESİ HELENA“ üzerine daha önce bir yazı serisini yayınlamıştım.
Dr. Cemal Reşid Ahmed, Kürdlerin çok ender eski dil uzmanlarından biri olarak “Drasat Fi bilad Supartu” adlı eserinde Hewlêr Monobaze Hanedanlığının dilinin Kürdçe olduğunu yazıyor. Hatta Dr. Cemal Reşid Ahmed yine aynı eserinde “Aziz Thomas’ın da Kürd olduğunu”yazıyor.(10)
Tüm tarihçilerin Kürdlerin atalarından biri olarak gördüğü ve M.Ö 400’lu yıllarda Ksenefon’un komutasındaki orduya büyük zararlar veren Kardoxiler, tarih boyunca farklı halklar tarafından QARDU yada Beth Qardu, Ba Qirda,Corduene ve Carduques gibi adlandırdıkları Kürdler yada Kürd ülkesi çeşitli dönemler kendilerine merkez olarak Atel, Finek, Zabdai ve Thamanon gibi yerleşim yerleşim yerlerini merkez olarak aldıklarını eski kaynaklardan biliyoruz. Cizire Botan olarak bildiğimiz bu bölgedeki Piskoposlara baktığımız zaman 424 yılında MİLES, 554-563 BARSAUMA,605 yılında MAROUTHA, öncesi yada sonrası yazar SYLVAİN, 7.yüzyılın ortalarında JEAN ve 893-899 yılları arasında THEODORE piskopos olarak görüyoruz.(11)
Kardoxi Kürdlerinin yabancı toplulukları kendi tarihsel çoğrafyalarına girmelerine izin vermedikleri ve sonuna kadar savaştıklarına dair elimizde bir dizi yazılı belge var. Kürdler Hristiyan dinini kabul etmemiş olsaydılar kimse kolay kolay o bölgeye giremezdi.. M.S 4. Yüzyılda bu bölgenin başında bir Kürd Miri’nin olduğunu Nestorilerin kaynaklarından biliyoruz. Hakkari ve Botan bölgesinde daha sonraları gördüğümüz Hristiyan Nestori aşiretler büyük oranda Hristiyan Kürdlerdi. 1800’lü yıllarda bölgeyi gezen ve hatta anti-Kürd olan Lajard 1846 yılında Hakkari’ye giderken Nestori Baz aşiretinden söz ederken “ Kürdlerden ayırmak çok zordur” diyor. G. Curzon’da 1891 yılında Kürdistan’ı gezerken “ Dağlık bölgelerde Nesturileri Kürdlerden ayırmak çok zordur” diyor(12)
Zaten bu misyonerler Nestorileri Kürdlerden ayırmak ve onlara Kürd olmayan etnik bir kimlik kazandırmak için ciddi bir çaba içindeydiler.
Okuyucu daha fazla bu internet ortamında uzun yazılarla sıkmamak için şimdiye kadar yayınlanmayan hiç kimsenin itiraz etmediği tarihsel bir belgeyi yayınlayacağım. Bu belge tarihsel bir mektuptur.(mektubu daha derli toplu yaptığım bir çalışmada yayınlayacağım)
Bu mektup 1800’lerin sonlarına doğru Orientalistlerin bir toplantısında gündeme gelmiş ve detayları üzerine ciddi tartışmalar olmuştu.
Burada mektubu imzalayan Kürd Hristiyan din adamlarından bazılarının isimlerini ve çalıştıkları Manastırların isimlerini vereceğim. (Ayrıca okuyucunun dikkatine bazı Kürd din adamlarının isminin geçtiği sayfanın bir kopyasını altını çizerek vereceğim)
Bu mektup tarihi bir şahsiyet olan ve bir dönem Riha’ya (Edessa/Urfa) Piskoposluk yapan J. Barade’ya hitaben yazılmıştır. Barade Doğu kilisesine değil, Roma Kilisesine bağlı Monofizit bir din adamıdır. O, 578 vefat ediyor. Yani mektup Barade’nin ölümünden önce yazılmıştır.
Kürd Manastırlarında çalışan bazı din adamlarının listesi:
Elie, Kürd Manastır’ın Rahibi ve Başrahibi,
Jean, Kürd Dağı Manastırının Rahibi ve Başrahibi,
Sabnina, Kürd Beth Mar Elia Rahibi ve Başrahibi,
Etienne, Kürd Mar Salomon Manastırı,
Elie, Nusa’nın Diakon ve Başrahibi,
Mar Jean, Kürd Mar Salomon Mananstırı öğrencisi v.s (13)
Devam edecek
Aso Zagrosi
13.11.2022