KÜRDİSTAN’IN 70 YILLIK  TANIĞI BİR KÜRD KADINI:GELAWÊJXAN

Aso  Zagrosi

Kısa  bir  süre önce   Kurdistani Nwe  adlı gazete de  “Belê bo cêgir,  na bo cêgirewe”  ana başlığı taşıyan  bir makale okudum.   Yazar  bu makale de  YNK içinde  ve çevresinde  Genel sekreter ve yardımcıları  konusunda  yaşanan    tartışmaları  irdeliyordu.. 

Makalenin  altındaki  imza:  Gelawêj.

Bu Gelawêj’in   bildiğimiz   ne  Çoban  Yıldızı, ne  Venüs ve  ne  de  Ağustos  ayıyla  bir  ilişkisi var.

Belki de  Kuzey Kürdlerinin  %99’unun   ismini  dahi  duymadıkları  87 yaşındaki  bir  Kürd kadını.

Aslında   Gelawêjxan   biz  Kuzeyli Kürdlere   pek  yabancı biri değil.  Fakat,  ne  yazık ki  sömürgeci  güçlerin  Kürdistan’ı parçalamaları ve   Kürd  siyasi sınıfının  kendi  içinde   siyasi ve  ideolojik  olarak  girdiği  kavga  ve   düşmanlıkları yüzünden  Kürdistan tarihi ve şahsiyetleri hakkında   sağlıklı bilgilere   sahip  olmak  zorlaşıyor.

Gelawêjxan   Kürdistan’da   yaşanan  siyasal  gelişmelerin    en az  son 70  yılının  canlı  tanığıdır.  Tüm  bu  süreçleri   yazdığı anılarıyla,  roman ve  hikayeleriyle    canlı bir  tanık  olarak  ortaya koymuştur.

Kısaca  da  olsa  Gelawêjxan’ı Kuzeyli   Kürdlere  tanıtmak  istiyorum.

GELAWÊJXAN KÎMDÎR?

Gelawêjxan,  yazar, romancı, gazeteci, şair ve politikacı  Mamoste İbrahim Ahmed’in eşi,   KDP’nin  ilk  Sekreteri ve  değerli Kürd   yazar ve aydını  Mamoste  Hamza Abdullah’ın  kız kardeşinin  kızı ve aynı  zaman da   Mam Celal’ın kayınvalidesi    yani   Hero İbrahim  Ahmed’in annesidir.

Gelawêj   Saleh   Fettah,     daha  çok olarak  bilinen bu Kürd  kadını  1930 yılında   Güney Kürdistan’ın  Musul  şehrinde   dünyaya  geldi.   Gelawêjxan’ın ailesi aslen Ertoşî aşiretinin Şerefan koluna bağlı   Mala Kurdo’dan geliyor..  Koçebegi olarak da  biliniyorlar.

Gelawêjxan,  daha  doğmadan  önce   annesi,  dayıları  Hamza Abdullah ve  Muhammed   Birinci  Dünya   savaşı  sırasında   Van ve  Başkale  mıntıkasını  terk ederek   Musul’a  geçiyorlar.

Şanaz İbrahim Ahmed, Hamza Abdullah    Parkının açılışında yaptığı konuşmada “Xalê Hamza” dediği   Hamza Abdullah’ın “1912 yılında Başkale’de   dünyaya geldiğini” söylüyor..   Bwar Nureddin Sabir ise “Hamza Abdullah” adlı makalesinde doğum tarihi olarak 1915 yılı ve doğum yeri olan   Rajan köyünü veriyor.(Rajan köyü bugün Doğu Kürdistan sınırları içinde kalıyor)

 Mamoste Hamza Abdullah’ın babası ve  Gelawêjxan’ın  dedesi    Abdullah Ömer   Hamidiye Alaylarında   subaydı..   Daha sonra   Osmanlı Ordusunda subay olarak görev yapmaya   devam etti..   Şanaz İbrahim Ahmed’in verdiği bilgilere göre   Kafkas Cephesinde Ruslara karşı savaşta ölüyor.Bwar Nureddin Sabir   ise   Mergewer Cephesinde 1915 yılında yaşamını yitiriyor, diyor. Hamza Abdullah’ın annesinin   ismi Eminedir. Emîne Şêx Suleyman  Siri Berzencî’nin kızıdır.

 Bwar Nureddin Sabir’in verdiği bilgilere göre Hamza Abdullah’ın babası öldükten sonra   yoğunlaşan Rus saldırılarına karşı   Hamza Abdullah’ın abisi Muhammed, Seyyid Abdulkadir’in oğlu Seyyid Muhammed’in ailesi   ile birlikte Akre’ye göç ediyor.(Bilindiği gibi   Seyyid Abdulkadir ve oğlu Seyyid Muhammed 1925 Devrimi’nin yenilgisinden sonra   Türkler tarafından alçakça   Amed’te idam edildiler.) Daha sonra Musul’a ve en sonunda  Zaxo’ya yerleşiyorlar. Hamza Abdullah’ın ailesi   Zaxo’ya gittiği zaman Hazım Bey Şemdin ve Muhammed Ağalar kendilerine yardımcı oluyor.

Gelawêjxan   anılarında    nenesi   Eminexan’dan   sık sık  söz ediyor ve  “Nenem   benim için  ikinci anne gibiydi, Nenem beni  eğitti ve  ona  borçluyum”   diyor.   Aile  Mamoste  Hamza  Abdullah’ın  siyasal faaliyetlerinden dolayı  Irak’ın  Güney  kesimlerine   sürgün edildiği  zaman   Eminexan   orada  vefat ediyor.

Gelawêjxan  Anılarında    dedesi   cepheye  gitmeden  önce  ailesine  Musul’a  geçmelerini  tavsiye   ettiğini ve  orada  Meryem  isminde   bir halaları varmış.    Meryem  hep erkek  elbiselerini  yiğdiğinden  dolayı  çocuklar  ona  “Mamo”   diye  takılıyorlarmış.  Savaşın bitmesinden  sonra  bir  çok subay ailesi  eski yerlerine  dönüyor.  Fakat,   Eminexan    bazı  yakınlarının  teşvikiyle   geri  dönmüyor ve  çocuklarıyla   Güney Kürdistan’da  kalıyor.

Daha önce  vurguladığım gibi Gelawêjxan 1930  yılında   Musul’da  dünyaya geliyor.  O dönem  dayısı Muhammed  Irak Ordusunda  subaydır.  Gelawêjxan’ın   annesi   dayısı Muhammed’e   bir telgraf çekerek    doğum yaptığını ve  bir kız çocuğu  dünyaya  getirdiğini bildiriyor.   Muhammed  bacını  tebrik ettikten sonra   kıza  “JİYAN”  ismini  vermesini  istiyor.  Fakat Gelawêjxan’a  bir  Arap ismi “Sacide”  verilmiş.  Bir  isim  değişikliğ  yapılıyor, fakat  daha  sonra   aile  Güney Irak’taki  Diwane  Efek’e    sürgün  edildiğinden  dolayı   Sacide  ismi  kalıyor.

Gelawêjxan   Mamoste  İbrahim Ahmed ile tanışıp evlendikten sonra   İbrahim Ahmed’in önerisi üzerine  Sacide  ismini  Gelawêj   olarak  değiştiriyor.  Bilindiği gibi  Mamoste  İbrahim Ahmed  o dönemler  Gelawêj  ismiyle   Kürdçe bir dergi   çıkarıyordu.

Gelawêjxan,   nenesi ve  dayıları  Hamza Abdullah ve  Muhammed Abdullah’ın  yanında  büyüdü   ve  Hamza  Abdullah’dan  dolayı  ailenin yaşadığı  sürgünlerde  yanlarında  oldu.

Mamoste  Hamza   Abdullah  Hukuk  eğitimini  tamamladıktan sonra   avukat  olarak   Zaxo’da  çalışmaya başlıyor. (1935) Hamza  Abdullah  bir hukukçu, yazar ve  politikacı olarak  çok aktiftir. Bu arada   Irak Komunist  partisiyle  ilişkiye  geçiyor. Gelawêjxan anılarında  “ o zaman çocuktum  Hamza dayım  Zaxo’da  avukat olarak çalışyordu ve  IKP ile  ilişkilerinden dolayı  tutuklandı. Dayım Muhammed  ise  Irak ordusunda  subaydı ve  çok genç yaşlarında   emekliğe  sevk edildi.  Bu andan itibaren  kendi  isteğimin  dışında  ve  hiç  kimsenin  teşviki  olmaksızın   kendimi  Kürd çalışmaları ve  politikanın  içinde buldum”   diyor.

Gelawêjxan’ın  dayısı  Mamoste Hamza Abdullah  Güney Kürdistan’da   ulusal hareketin siyasal  bir  örgütlülüğe  kavuşması  için  motor ve beyin  rolünü oynayan  kadrolarından  biriydi.    Refik Hilmi önderliğinde  kurulan  HİWA  Partisinin  önde  gelen liderlerinden biriydi.    Mamoste   Hamza  Abdullah     Doğu  Kürdistan’da   Kürdler için  ulusal  imkanlar  ortaya  çıktığı zaman   bölgeye  giden  kadrolardan biriydi.  Demokratik  Kürdistan  Cumhuriyeti   sürecinde    bölgedeydi ve   Sovyet  yetkilileriyle   bir kaç defa  görüşüyor.

Vilchevski   19 Nisan 1946 tarihinde Güney ve Doğu Kürdlerine dair   73 sayfalık bir rapor   Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesine   gönderiyor. Bu rapor da   16, 17, 18 Şubat 1946 tarihinde Urmiye’de ve 22 Şubat 1946 tarihinde   Tebriz’de Hamza Abdullah, Mirhac, Mustafa   Xoşnaw   ve daha başka Kürd şahsiyetleriyle yapılan   görüşmelerin protokolu var.

 Mirhac ve Hamza Abdullah’ın   Vilchevski ile olan   bu görüşmeleri   ikinci görüşmedir.   Mirhac 1942 yılında   Irak ordusundan firar edip Doğu Kürdistan’a geçtiği zaman   Vilchevski ile görüşmüştü ve kendisine   Kürd subayları olarak   İngilizlerin safında   değil, Kızıl Ordunun saflarında   Nazilere karşı mücadele   etmek istediklerini beyan etmişti.. Vilchevski ise   ihtiyaçları olmadığını söylüyor.   Mirhac o dönemler   Sovyet Kürdlerinin   özgür olduğunu düşünüyor..   Nerede bilsin ki  16 yıl önce   “Kurdistana Sor” yıkılmış,   9 yıl önce   Kürdlerin birinci zorunlu göçü gerçekleşmiş,   diğer Kürdlerde   bir yıl önce   2. Mecburi göçe tabi tutulmuş.   Mirhac   Mela Mustafa Barzani   ile   Sovyetlere   sığınacaklarını ve Sovyet Kürdlerinin   yaşadıkları felaketi yaşayacaklarını   nereden   bilsinki….

Hamza Abdullah’da   1943 yılında Doğu Kürdistan’a   geçtiği zaman   Vilchevski ile görüşmüştü.Vilchevski   SBKP(B) Merkez Komitesine gönderdiği raporda   Güney Kürdistan’da kurulacak “Kürd Demokrat Partisi”nin   Programı ve basın açıklanması var… Ayrıca   yine bu raporda   “Hizbi Demokrati Kurdistan”nın(Yani Doğu Kürdistan’ın KDP’si) programı var.

Yani Kürd Demokrat Partisi 16 Ağustos   1946 tarihinde Bağdat’ta   birinci kongresini yapmadan   önce   KDP’nin Programı   Sovyetler Birliğinin eline geçmiş bulunmaktaydı. Çünkü,   Vilchevski’nin   SBKP Merkez Komitesine   gönderdiği rapor   19 Nisan 1946   tarihini taşıyor.

Vilchevski   raporunun girişinde   Molla Mustafa Barzani önderliğinde 2. Barzan Direnişine katılan, yenilgi sonrası İran’a   sığınan ve Şubat 1946 tarihinde   Irak askeri mahkemesi   tarafından idama mahkum edilen   10 Kürd’ün ismini   sırasıyla şöyle veriyor:

 1) Hamza Abdullah, 2)Enver Abdullah, 3) Wahab Muhammed Ali Ağa, 4) Mustafa Xoşnaw, 5) Mirhac Ahmed,   6) Bekir Abdulkerim, 7) Seyyid Aziz Abdullah Nehri, 8) Muhammed Mahmud, 9) Abdulrehman Salib, 10) Nuri Ahmed Taha

Vilchevski raporunda   Hamza Abdullah, Mirhac Ahmed ve   Mustafa Xoşnaw’ın   Şino’da yaşadıklarını, Tebriz’e kendisini görmeye gittiklerini ve kendileriyle “detaylarına   kadar Kürdistan’daki gelişmeler üzerine konuştuğunu” yazıyor.

Vilchevski bu 3 Kürd şahsiyetinin öz geçmişleri hakkında   kısa bazı bilgiler veriyor. Bizim burada konumuz Mirhac Ahmed ve Mustafa Xoşnaw   olmadığı için sadece Hamza Abdullah hakkında   yazdıklarını aktarmaya çalışacağım.

Vilchevski   Hamza Abdullah hakkında şöyle yazıyor: “ 35 yaşındadır.( 1946 yılında   35 yaşında ise 1911 yılında   doğması gerekiyor. Aso) Babası Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus Ordusu tarafından öldürüldü. Avukat ve Irak Komünist Partisi üyesidir. Irak Komünist Partisine içinde illegal faaliyetlere geçmeden  önce Türkiye’ye sürülmüştü. Bir kaç yıl boyunca Mela Rehim sahte ismi ile   Türkiye Kürdlerinin arasında kaldı. Irak’a   dönüyor   ve Musul’a yerleşiyor. Musul’da   fabrikalarda çalışarak     siyasal faaliyetler   yürütüyor. Irak Komünist Partisinin   Kürd kanadının   örgütçülerinden biridir. Irak ordusu içindeki Kürd subaylarının   ilerici ve demokrat görüşlere sahip olmasında   gözle görülür önemli rolü var. Bunlardan Mirhac ve Mustafa Xoşnaw’ı sayabiliriz. Aktif bir şekilde Barzan Ayaklanmasına katıldı. Irak Kürd Demokrat Partisinin kurucularından biridir. Bu partinin programını yazan da odur” diyor.

Mamoste  Hamza Abdullah,  Molla Mustafa Barzani ve  diğer  Güneyli  kadroları    Güney Kürdistan’da   yeni bir siyasal oluşuma  gitmek için  anlaşıyorlar.   Sovyetlerin   verdiği bilgilere bakılırsa   orada   kurulacak partinin  program ve  tüzüğü  daha önce  hazırlanmıştır. Mamoste Hamza  Abdullah   Kürd Demokratik Partisini  kurmak için giyabında  idama mahküm  edilmesine  rağmen  illegal   bir şekilde  Güney Kürdistan’a  giriş yapıyor.

Mamoste   Hamza Abdullah   gizli bir şekilde  Suleymaniye’ye geliyor ve  İbrahim Ahmed’in  evine  yerleşiyor.   İbrahim Ahmed  o dönem   Doğu Kürdistan’da  kurulan  JEKAF’ın   Suleymaniye  seksiyonun başındaydı.  Mamoste Hamza  Abdullah  Suleymaniye’de  olduğu  zaman  ailesine  görüşmek amacıyla haber  gönderiyor. 

Gelawêjxan,  dayısını   görmek  için Suleymaniye geliyor ve  Mamoste İbrahim Ahmed’in evinde     dayısını  görüyor.  Gelawêjxan   Mamoste İbrahim Ahmed’i   ilk defa  bu vesile  ile görüyor. Bu  karşılaşma    1946 yılının  Temmuz  ayında  olması gerekir.  Zaten   kısa  bir  süre sonra  Mamoste  Hamza  Abdullah  Bağdat’a  geçiyor ve  16 Ağustos 1946 tarihinde   Kürd  Demokrat Partisinin  kuruluşu  ilan  ediliyor.  Bağdat’ta  yapılan   KDP’nin   1. Kongresinde   Hamza  Abdullah  Parti sekreterliğine  getiriliyor.

1947  yılında  ise    Mamoste  İbrahim Ahmed  ile  Gelawêjxan   evleniyorlar.  Gelawêjxan     o dönem   17  yaşında ve  İbrahim Ahmed  ise  33  yaşlarındaydı.    Bu arada   Hamza  Abdullah’da   İbrahim Ahmed’in  bacısıyla  evleniyor.  Daha  sonraları    Mam  Celal’da   İbrahim Ahmed’in  kızı  Heroxan  ile  evlenince   enteresan  bir   tablo  ortaya  çıkıyor.   Bu  evliliklerin   siyasal mı  yoksa  gönül evliliğimi  bir yana(Gelawêjxan,   Hero’nun  babası  benim rüyalarımın  şahsuwariydi diyor)     aktüel  durumda   YNK  cephesinde bu evliliklerden doğan   “kadınların imparatorluğu”   denilen  bir tablo ile  karşı karşıyayız..  Hero  İbrahim Ahmed   Ortadoğu’nun   en çok   iktidara  sahip  bir kadını konumundadır.  Aynı parti de  Ala Talabani  YNK’nin  Bağdat   Parlamenter  Fraksiyonu  başkanı,  Bêgerd  Talabanî   Kürdistan Parlamantosu  YNK  Fraksiyonu  Başkanı ve  Şahnaz  İbrahim Ahmed  YNK  yurtdışı  örgütünün  genel  sorumlusu vs..

Gelawêjxan    tüm   bu  süreç boyunca   roman,  hikaye,  şiir  ve  anılar  adı altında    26    kitap  yazdı.  Bunlardan    Berew  Şikewtî Dilêran  3 cilt, Dayîk û Kur,  Bûkî Ataxan, Pay û Xunçe, Dinya Bîşeye, Rêwarekî Sergerdan,  Kareker,  Le Ser Balî Simrîx,  Geştî  Kurdistan, Efsaney  Gelî Nawgerdan,  Bîrewerîye  hergîz le bîrnekrawekanî   min…   çocuklar  için  3  hikaye  kitabı  vs...

Aslında     Gelawêjxan’ın   anılarını ve  romanları   Kuzey  Kürdlerin   hizmetine  sunmak    iyi olur..  Çünkü   hepsi   şu veya  bu şekilde    halkımızın    mücadelesi  ile   doğrudan  ilişkilidir..  Ben  bugün   sadece     onun   yaşamının  bir  kesimini    gündeme  getirdim.   Mamoste Hamza Abdullah,   Mamoste  İbrahim Ahmed  ve  Mam Celal  gibi    Güney  Kürdistan tarihinde   büyük  rolleri  olan   3  şahsiyete   en  yakını  olan  bir  kadının  anlatıkları bir  çoklarımızı  ilgilendirmelidir.    Bunun  için  işi  anılarla  başlamak    iyi  olur.

07 Ocak 2017

Aso Zagrosi