Kürd  Tarihçilerinin  Meçhul Askeri: Muhammed Ali Awni  Sûrekî (Sîverekli)(1)

Muhammed Ali Awni  için  “Kürd  tarihçilerinin   Meçhul  Askeri”   tanımını    ilk  kullanan   Prof. Dr.  Kemal Mazhar   Ahmedtir.    Onlarca   yıl  önde   Kemal Mazhar’ın  Kürd  tarihçileri üzerine  yazdığı   kitapta  bu tanımlama   dikkatimi  çekmiş ve  hep  aklımda   kaldı.

Muhammed Ali  Kimdir?

Muhammed  Ali Awni     yaşamının esasını   Mısır’da  geçirmiş   Siwerek   Zaza Kürdlerinden  olan  bir  Kürd  aydınıdır.   Muhammed Ali Awni  bazı  kaynaklara  göre   Siwerek  kazasında   ve  bazılarına   göre  ise  “Siwerek kazasına  bağlı Bab  nahiyesinde”  dünyaya  geldi.

Biraz  uzun  bir alıntı  olacak    ama,   Mehmet Emin Zeki  Bey’in    Muhmmed Ali Awni’nin babası   olan   Abdulkadir Efendi Awni  Sivereki’yi  tanıtan  yazısını aktarmak  yarar   vardır.  Mehmet Emin Zeki Bey  şöyle  yazıyor:

“Abdulkadir Efendi Avni el-Sivereki

(El Hac Abdulkadir Efendi Avni el-Sivereki)

Osmanlı ordusunda çalışkanlığı ve ciddiyetiyle Delelbaşı rütbesini alan, Lalac Han diye tanınan ve büyük toprak ağalarından Muhammed Ali Ağa'nın oğludur.

H.l 265 (M. 1849) yılında Siverek'te doğdu. H.1311 (M. 1894) yılında 73 yaşındayken vefat etti.

Hacı Abdulkadir Efendi, ömrünü ilim öğrenmek ve öğretmekle geçirdi. Arapça, Türkçe, Farsça ve ana dili olan Kürtçe ile vaizlik ve müşitlik yaptı. Türkiye Kürdistanı'nın kuzey batısındaki bölgelerde konuşulan Kurmanci ve Zazaki şivelerini çok iyi konuşuyordu. Fıkıh konusunda da iyi bir alim ve iyi bir hatipti.

Yüksek mevkilerdeki devlet adamlarından uzak durmaya çalışırdı. Bu nedenle kendisine önerilen vilayetin idare meclisinde üyelik makamıyla müftülük görevlerini reddetti. Çünkü idari ve dünyevi işler'le Şer-i ve Dini kanısıyla bazen ters düşebilir düşüncesindeydi. Siverek'te tek okul olan El Medrese el-Feyziyye'de

uzun süre ders verdi. Arap diliyle Şer-i ilimlerde, Türkçe ve Farsça ile çok sayıda alim ve edebiyatçı yetiştirdi. Ergani, Çermik, Maden, Amed, Ruha ve Viranşehir'den çok sayıda öğrenci bu medresede eğitim görüyordu. Hanefi Mezhebi'ne mensup olan Hacı Abdulkadir, Kadiri Tarikati'na bağlıydı. Merasim yerine gitmediysede,

bir süre sonra Nakşibendi Tarikatı'na girdi. Yaşamı mutasavuf alimlerin yaşantısı gibi geçti. Halktan uzak, çarşıya ve kalabalık yerlere sadece cuma

ve cemaat namazını kılmak için giderdi. Bunun dışında tüm vaktini zikir ve ibadetle geçirdi. Sadık bir sofi ve haktan yana olduğu için gerek Hıristiyan, gerekse

Müslüman olan Kürt, Türk ve Türkmen'lerin sevgi ve saygısını kazanmıştı. Osmanlı Devleti, dini okulların tanzim ve tevhidi için yasa çıkarıp, bu okullarda

öğretmenlik yapanlara maaş bağlanacağını hükme bağlayınca. Hacı Abdulkadir, Çermik ilçesine iki veya üç yıllık bir süre için genel öğretmen olarak atandı. Daha sonra Siverek'e dönerek, aynı görevini burada sürdürdü.

Abdulkadir Efendi, çok sayıda alim yetiştiren Siverek ilçesinin Bab nahiyesindeki Zaza aşiretinin başkanı ve bu bir kaç satırı yazan ve kitabın 2. bölümünü

yayınlayan Muhammed Ali Avni bin el-Hac Abdulkadir Avni bin Muhammed

Ali'nin babasıdır.”

Evet  Muhammed Ali  Awni,     Muhammed Ali Ağa’nın  oğlu  Haci Abdulkadir  Awni’nin  oğlu  olarak    1897  yılında   Siverek’te(Kürdçe  Sûrek yada Sorektir.   Awni’ye  göre Bölgenin toprak rengi  kırmızı olduğundandır)dünyaya geldi.  Bazı  kaynaklar  Muhammed Ali Awni’nin   doğum yılı 1897  diğerleri  ise  1898 yılı  olarak   veriyorlar. (Muhammed Ali Awni’nin   kızı  rahmetli Doreya Awni’nin  hazır bulunduğu bazı  tanıtma toplantılarında da  1897 tarihi doğum yılı olarak veriliyor)    Burada  fazla  sorun yok.  Fakat,  Mehmet Emin Zeki Beyin  Muhammed Ali Awni’nin  babasının  doğum  ve  ölüm yılı  hakkında  verdiği  “H.l 265 (M. 1849) yılında Siverek'te doğdu. H.1311 (M. 1894) yılında 73 yaşındayken vefat etti.”  söylemi  sorunludur.   Verilen  Hicri yıllarını  yeniden  hesaplamaya  çalıştım, karşısında  verdiği  Miladi  yıllara  denk düşüyor.  Eğer  o  hesaba  göre  hareket edersek   Haci Abdulkadir   45  yaşlarında  olduğu zaman,  oğlu Muhammed  Ali Awni  doğmadan  3  yada 4  yıl önce   vefat etmesi gerekir. Böyle bir  şey mantıklı  değil.    Bir  çok  kaynak   Haci Abdulkadir'in   kendisi  oğlunu   Mısır’a  okumaya   gönderdiğini  yazıyor. Mehmet Emin Zeki,   Haci Abdulkadir  73  yıl  yaşadı  diye  yazıyor. O  zaman    daha   sonraları  vefat  etmesi  gerekir.   Eğer  doğum tarihi doğru  ise  o zaman  1922’de  vefat etmesi  gerekir.(Ben   bu pazar  kısa bir yazı    Muhammed  Ali Awni’yi  anmak  istedim.. Her halde   biraz  daha  detaylara   inerek yanlışlıkları  düzeltmem  gerekecek-Aso)

Muhammed Ali Awni   ilk eğitimini    babasının  yanında  Sûrek/Sorek’te  yapıyor.  Daha   sonra  Osmanlı  İmparatorluğunun  kriz  döneminde  ve  daha  rahat bir ortamı olan    Mısır’da   bulunan  El  Ezher  Üniversitesine   gönderiliyor.   Aynı ailenin  başka  bireyleri de  daha  önce  El Ezher’de   eğitimlerini  tamamlamışlardı.  Muhammed  Ali  Awni,   Zeynep Hatun tarafından  kurulan  Vakıf’dan   aldığı burs ile  eğitimini  tamamlıyor. Kürdlerden  Mithad Bedirxan daha  önceleri   Mısır’da    Kürdistan Gazetesi  ve  Salih Bedirxan  masonluğu bilinen  Umut gazetesini   çıkarmıştı.

Muhammed Ali Awni  El Ezher  Üniversitesini  tamamladık sonra  Mısır  Kraliyet Sarayının  Diwan’ında   Kürdçe, Türkçe, Farsça, Arapça ve Fransızca  gibi   dilleri  bildiğinde   resmi  tercuman  olarak  çalışıyor.   Aynı   süreçte  Muhammed  Ali Awni   İran Şah’ı  daha  sonra  evlenecek  olan  Prenses  Fewziye’nin  Farsça   hocalığını da  yapıyor.

Muhammed Ali Awni   Mısır Kralı  için   Fransızca ve Osmanlıca   yayinlanan  uluslararası antlaşmaları ve  ikili protokolleri   Arapça’ya çeviriyor. Bir  dizi kitabı  Farsça, Fransızca  ve Türkçe’den  Arapça’ya  aktarıyor.  Bunların hepsi   yaşamını  kazanmak için   iş icabı yaptığı  işlerdir.

Devam edecek

27.11.16

Aso Zagrosi