1300 YIL ÖNCE YAŞAMIŞ SAHİPSİZ HRÎSTÎYAN KÜRD FİLOZOF: SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDİSTANÎ (1)
1300 YIL ÖNCE YAŞAMIŞ SAHİPSİZ HRÎSTÎYAN KÜRD FİLOZOF: SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDİSTANÎ (1)
Aso Zagrosi
Kürdlerin 2000 yıllık Hristiyanlık tarihini başka halklara bırakarak binlerce Kürd din alimini, eserlerini ve kültürlerini başkalarına bırakarak yok saydık. Başka bir söylemle milletimizin tarihinin büyük bir kesimini farklı gerekçelerle yok ettik.. Müslüman Kürdler, kendi atalarının Hristiyan geçmişleri üzerine sünger çektiler. Kürd milliyetçileri hayal ettikleri “Kurdayetî” yi daha çok Zerdüşt Peygamberin döneminde yada Mitra dini döneminde aramaya başladılar. Ama, bir tarihi gerçek var, Sasanilerin denetimi altında bulunan Kürdistan bölgelerinde Kürdler yoğun bir şekilde gönüllü , tüm ölüm ve baskıları göze alarak Hristiyanlığa geçiyorlar. Bilindiği gibi Zerdüşt Peygamberin dini Sasaniler döneminde devletin resmi diniydi.
Kürdistan’da M.Ö, M.S ve günümüzde yaşayan Kürd din ve mezheplerini birer nehir ve zenginlik olarak kabul edip, hepsini Kürdistan ve KURDAYETÎ deryasına akıtmamız gerekirken, beceremedik. Hristiyan Kürdler başka halklar içinde eridiler. Hatta Şeddadi Kürd Hanedanlığının Hristiyan Kürd Prenslerin komutası altındaki ordular tarafından yıkıldığını söylesek bu ilişkilerin vardığı boyutları açık bir şekilde görülüyor.(1)Müslüman Kürdlerde çok yoğun bir şekilde Araplar, Farslar ve Türklere entegre oldular. Kürdistan ve Kürdler tarihi hakkında geniş bilgiler sahip olan Türk derin devlet yapısı da Müslüman Kürdleri Türk devşirme ulusu içine çekip yok etmek istediğini biliyoruz.
Şimdi 1200 yada 1300 yıl önce yaşamış ve farklı kaynak ve dillerde farklı isimler altında bilinen Kürd filozofu SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDISTANÎ hakkında bazı kısa bilgiler vermek istiyorum. ( umut ediyorum ki Kürd gençleri ve tarihçileri bugünden sonra filozof Silvano’ya hak ettiği değeri verirler)
SÎLVANO KURDÎYANÎ, Sylwain de Qardu, Silvano Corduen, Silwanos of Qardu vb bir çok isim adı altında tanınan bir Hristiyan Kürd filozofudur.(2)
Kürdlerin bir çok tarihsel değerleri gibi SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin kendisi ve eserleri de bugüne kadar Kürdler tarafından bilinmiyor. Umut ederim bu kısa tanıtma makalesi bir başlangıç olur.
9 yüzyılda yaşamış Keldani kökenli İbni Wahşiya Kürdler üzerine yaptığı tespitlerde ““Keldaniler, tüm bilimler ve sanatlarla içice olduklarından zamanlarının en bilge insanlarıydı. Onların ilk eşitleri ve rakipleri Kürtlerdi. “ diyor.
İbn Wahşiyye “Kürdler, tarım ve botanik alanlarında Keldanilerden ileridir” diye bir tespitte bulunuyor. Bu tespit yabana atılacak bir tespit değildir. 9. Yüzyılda yaşamış botanik, matematik, astronomi, coğrafya ve tarih alanlarında değerli eserler veren Kürd alimi Abu Hanife Dineweri’nin “Kitab al Nabat”(Bitkiler Kitabı) adlı eseri yüzyıllardan beri farklı dillerde yayınlanmış ve bilinmektedir. Bu kitap bile tek başına Kürdlerin o dönem tarım ve botanik alanlarında sahip olduğu seviyeyi gösteriyor ve İbn Wahşiyye’yi haklı çıkarıyor. Abu Hanife Dineweri’nin bir çok kitabı günümüze kadar ulaşabildi. Fakat Kürdlerin kökeni ve tarihi açısından önemli olan ”Ensab el-Ekrad “ adlı eseri hala bulunmuş değildir. Elimizde bulunan verilere göre İbn Wahşiyye 930 yılında vefat etmiş, Abu Hanife Dineweri ise 895 yılında vefat etmişti. Bundan hareketle İbn Wahşiyye’nin Dînewerî’nin tarım ve botanik üzerine yaptığı çalışmalardan haberdar olması ve hatta Bağdat’ta onunla karşılaşması gerekiyor. (3)
Kürdlerin bilim, felsefe ve sanat konusunda çalışmalarını benim yıllar önce Şarezorlular, Sorewerdiler ve Dineverliler üzerine kaleme aldığım yazı serisi kısmen de olsa geniş bilgi veriyor.
Şahabeddîn Sorewerdî(1155?- 1191)nin öğrencisi aynı zamanda onun yaşamı hakkında bize bir hayli bilgi veren ve Felsefe Tarihini de yazan Şemseddin Şarezori’yi burada hatırlatmak gerekiyor.
İbni Wahşiya’nın Kürdler hakkında çizdiği bu tablo sömürgecilerin ve daha başka çevrelerin çizdiği Kürd tablosunun tam tersiydi.
Yazar „iki Kürdçe yazılmış kıtabı Arapçaya çevirdiğini“ de yazıyordu. Uzun süre bu iki kitabı bulmak için karıştırmadığım kaynak kalmadı. Sonunda iki kitabı buldum.(4)
İbni Wahşiyye Keldani kökenli bir yazardır. Hristiyanlıktan Müslümanlığa geçtiği söyleniyor. Fakat eserlerinde Araplardan pek hoşlanmadığını ve Keldanilere daha çok yontuğunu açık bir şekilde görebiliyoruz.(5)
İbni Wahşiyye Hristiyan kökenli olması ve aynı zaman da Süryaniyeceden çevirilere yapan bir yazar olarak HRİSTİYAN KÜRDLER hakkında geniş bilgi ve belgelere sahip olduğundan dolayı „““Keldaniler, tüm bilimler ve sanatlarla içice olduklarından zamanlarının en bilge insanlarıydı. Onların ilk eşitleri ve rakipleri Kürtlerdi. “ diye biliyordu. Ne yazık ki İbni Wahşiyye çok genel bir tespitte bulunuyor ve detaylar hakkında bilgi vermiyor. En azından Hristiyan Kürd felsefecileri, bilim ve sanat adamlarından bir kaçının ismini zikr edebilirdi.
Bugün biliyoruz ki, SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDISTANÎ Hristiyan bir Kürd din adamı ve felsefecisi olarak çok önceleri 3 yüzyılda yaşamış Yünan felsefecisi Porphyrios’un İsagoge/Eisagoge adlı eseri, Aristoteles ve Neo Platoncuların eserleri üzerine çalışmış ve eserlerini çevirmiştir. SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDISTANÎ 44 soru ve cevapta bu gerçeği açık bir şekilde ortaya koymaktadır.(6)
Devam edecek
Aso Zagrosi