Güney Kürdistan ekonomisinin reform ihtiyacı

 Çiya Artos - Güney Kürdistan’da sosyal, siyasal ve ekonomik alanda reform yapılması halinde, büyük bir toplumsal gelişme göstereceği açıktır. Neden reforma ihtiyaç var? Çünkü toplumun temel taşlarının yerli yerine oturtulması için acilen yapılacak bir reform ile: rüşvet, torpil, adam kayırma, sömürü, haksızlık, toplumsal zenginlik olan yeraltı ve yerüstü kaynaklarının devletin eliyle, adaletli bir biçimde herkese, asgari yaşam standartlarına göre dağıtılması gerekiyor. Peşmerge güçlerinin partilerin insiyatifinden çıkarılıp, Peşmerge ordusu insiyatifi altında örgütlenmesinin saglanması, toplumsal reformun belkide en önemli bir gelişmesi olacaktır. 
KDP ve YNK’nin sahip oldukları Peşmerge güçlerinin, devletin kontrolünde olmadığı için ve iki partinin ayrı sömürgeci güçlerle olan ilişkileri, petrol ve ticaret gelirlerinin toplumsal paylaşımında haksızlık yaratmaktadır. Dört tarafı düşman devletlerle çevrili Güney Kürdistan’ın, sömürgeci devletler dışında kiminle ticaret yapacağı sorusuna cevabı yok. Fakat gelirlerin tek bir devlet mekanizmasının elinde toplanması gerekiyor. Ekonomik gelirin büyük kısmının partiler tarafından bölüşülmesi, ortaya çıkan ihanetlerin eses sebebini teşkil ediyor. Geçen yıl meydana gelen Kerkün ihaneti, İran ile YNK’nin bir kesiminin Kerkük petrolünün ele geçirilip İran’ aktarılması ve bu ticaretten elde ediler gelirin ihanet edenlerin kasasına gitmesiydi. Petrol vanalarını konrolünü ele geçiren bazı Kürt çıkar çevrelerinin uzaklaştırılmasıyla, Kürdistan ekonomisini rayına oturacaktır.
Son yıllarda yapılan bazı reformlar, toplumun ihtiyaçlarına cevap vermemektedir. İŞİD ile olan savaşta, Kürdistan’ın büyük ekonomisinde büyük kaosa yol açtığı kesin. Bunun yanında Kürdistan’ın % 17’lik bütçe payının kesilmesi, ekonomiyi felç etti. Kerkük işgalinden sonra sömürgeci devletlerin koyduğu ambargo yüzünden, Kürdistan ekonomisi büyük zararlar gördü. Kürdistan toplumunda daha çok kaos ve kargaşanın çıkmasına yol açtılar. . 
Kürdistan % 17’lik bütçe payını aldığı zaman, binlerce insan çalışmadan maaş alarak asalak geçiniyordu. Güney Kürdistan’da bir milyon 400 memurun bulunması, toplumsal zenginliğin nasıl kullanıldığı ortaya çıkıyor. Devlet bütçesinden 740 ile 800 milyon dolar memur maaşlarına gidiyor. Memur olmayanlar maaş aldığı zaman gerçek memurlar aç kalıyor. Memurların sokağa çıkıp maaş için gösteri yapmaları demokratik bir haktır. Fakat sokağa çıkıp referanduma ve bağımsızlığa karşı çıkarak, sadece maaş için gösteri yaparlarsa, o zaman hiçte haklı bir talep olmaz. 
Peki Kürdistan’da bu kadar memur varmıdır? 
Güney Kürdistan’ın nüfusu (göçmenler hariç) 5 milyon 500 bindir. 5,5 Milyondan, 1,4 milyonun memur olması mümkün degil. Suudi Arabistan’da 30 milyonluk nüfusun toplam memur sayısı 1 milyon 200 bindir. 1 milyar 360 milyon nüfuslu Çin’in toplam memur sayısı 7 milyondur. Türkiye’de toplam memur sayısı 3 milyondur. Güney Kürdistan’daki memur sayısını diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda, çıkan sonuç hiçte inadırıcı degildir. 
Kürdistan’da verginin sadece firmalardan ve işletmelerden alınması, toplumun nasıl bir ekonomik uçurumun kenarında olduğunu gözler önüne seriyor. Güney Kürdistan’ın yıllık vergisi 130 ile 140 milyon dolardır. Memur maaşları 800 milyondur. Bu aranın doldurulması için, adil bir vergi sistemiyle çalışan herkesten vergi alınması gerekiyor. 
Kürdistan Hükümetinin biriken 15 milyar dolar borcunu, ne % 12’lik bütçe payı ile ödeyebilir, nede petrolden elde ettiği gelirlerle ödeyebilir. Çünkü her iki yerdende gelen paraların nereye harcandığı tam olarak bilinmemektedir. Rapor edilmeyen ve hasabı bilinmeyen bu servetin kaybolması, Kürdistan toplumunun uzun süre dayamasını güçleştiriyor. 
Kürdistan’ın genelinde günde 7 ile 8 milyon varil benzin tüketiliyor. Burada acil bir tasarruf şarttır. Günlük benzin tüketimini 5 milyon varile indirgenmesi ve 3 milyon varil benzinin ihraç edilmesi ile yılda milyonlarca para hükümetin kasasına girecektir. 
Güney Kürdistan’ın bir yılda elektrikten elde ettiği gelir 300 milyon dolardır. Bunu yanında bir yılda elektrik giderleri 3 milyar dolardır. Bu durum uzun sürede iflastır. Neden böyle olduğuna baktığımızda, hükümet elektriğin 1 KW’ını 1 cent’e halka satıyor. Başka ülkelere baktığımızda, örneğin Türkiye’de 1 KW eletriğin fiyatı 13 cent’ir. Arada 12 cent fark vardır. Elektrik santrallerinde mazot tüketimi için, Kürdistan hükümetinin firmalarla yaptığı anlaşma gereği, yılda 2 milyar dolar harcanmaktadır. 
Güney Kürdisyan’ın sadece petrol ve endüstriye bağımlı kalması, uzun vadede ekonomik gelişmenin önünü tıkayacaktır. İsrail, çölde yatiştirdiği sebze ve meyveleri bütün dünya’ya ihraç ediyor. Kürdistan ise dışardan ithal ediyor. Kürdistan’ın bol suyu ve tarıma ve hayvancılığa elverişli arazisi, değerlendirildiği taktirde, ekonomide büyük bir sıçrama yapacak ve toplumun uyuyan tembel kesiminide uyandıracaktır. Tarım, hayvancılık ve turizm alanında büyük bir reformun yapılması şarttır. 
Kürdistan Turizm Genel Müdürlüğü istatistiklerine göre 2011 yılında 1 milyon 700 bin turist Kürdistan’ı ziyaret etti. İŞİD ile savaşta bu sayı düştü. Fakat 2018 yılı içinde turist sayısı yeniden yükseldi. Birçok ülkenin esas geçim kaynağı turizmdir. Yunanistan, İspanya, İtalya, Tayland ve buna benzer ülkelere yılda milyonlarca turist akın etmekte. Vatikan şehrine yılda 50 milyon turist ziyaret ediyor. Kürdistan tarihi ve coğrafi güzelliği ile yılda 10 milyon turist çekebilir. Bunun alt yapısını oluşturduğu taktirde! Böyle bir gelir, kürdistan ekonomisine büyük bir katkı sunacaktır. 
Bunların gerçekleşmesi, bağisızlığa giden yolun miheng taşları olacaktır. Güçlü bir ekonomiye sahip olmak, çalışkan ve zengin bir toplumun aynasıdır.
02. Teşrin 2018