Aso Zagrosi

 

Bu sözünü ettiğim Bêkes, Şêrko Bêkes değil, babası Fayîq Bêkestir. Cecil John Edmons ise İngiltere adına Irak devletini kuran kadrolardan biridir.

Fayîq Bêkes, Irak sömürgecilerine karşı sürekli mücadele içinde olan yurtsever Kürd şairlerinden biriydi.

 

Kürd kaynaklarına göre Fayîq Bêkes aslen Qalaçolanlıdır. Daha sonra ailesi Suleymaniye yakınlarındaki Sîdek köyüne gelip yerleşiyorlar. Fayîq 1905 yılında Sidek’te dünyaya gözlerini açıyor. Fayiq’ın babasının ismi Abdullah Beg, dedesinin ismi Kakeheme ve büyük dedesinin ismi İlyaseqocedir.

O dönemler Sîdek, Şarbajer’in merkezi konumundadır. Fayiq’ın babası Abdullahbeg Tabur Ağasıdır.

Fayîq, bir yada iki yılını Sidek’te geçiriyor ve daha sonra aile Suleymaniye’ye yerleşiyor. Fayîq çok küçük yaşlarda babası tarafından hücre eğitimine gönderiliyor.

Fayîq’ın babası Abdullah Beg, 1911 yılında Osmanlı devleti tarafından Xaniqin’e ve daha sonra Bağdat’ta görevlendiriliyor. Bağdat’ta işbaşı yaptıktan sonra Abdullah Beg ailesini Suleymaniye’den Bağdat’ta götürüyor.

Abdullah Bey ailesini Bağdat’ta götürdükten bir yıl sonra eşi ve çocuklarını Bağdat’ta bırakıp Türkiye’ye gidiyor. O dönemler 7 yaşlarında olan Fayîq bir daha babasını göremiyor. Tam o dönem Fayîq’ın abisi Heme Said Dicle nehrinde boğuluyor. Kısa bir süre sonra Fayîq’ın annesi de vefat ediyor. Fayîq’ın annesi öldükten sonra dayısı ona ve kardeşine sahip çıkıyor. Belli bir dönem sonra dayısı da vefat ediyor ve böylelikle Fayîq ve kardeşi Tahir kimsesiz yani BÊKES kalıyorlar. Fayîq daha sonra edebiyat ürünlerini FAYÎQ BÊKES îsmîyle yayınlamaya başlıyor ve BÊKES soy ismi daha sonra oğlu ŞÊRKO BÊKES’e miras kalıyor.

Amcaları Haci Emin Kake Heme çocukları Bağdat’ta bulunan Hacı Ali Ağanın yanına gönderiyor, anne ve babalarından kalan mirası kendileri için harcıyor. Hacı Ali Ağa da bakmak için çocukları Bağdat’ta bulunan Suleymaniyeli bir subayın eşi olan Hebexan’ın yanına veriyor.

Hebexan 1918 yılında çocukları Suleymaniye’ye götürerek amcaları olan Haci Emin’e teslim ediyor.

Fayîq, Suleymaniye’de eğitimine başarılı bir öğrenci olarak devam ediyor. Daha sonra amcası tarafından eğitim için Kerkük’e gönderiliyor. Kısa bir süre sonra maddi imkansızlıklardan dolayı Bağdat’ta gidiyor, 1924 ve 1925 yıllarında Dar El Ulum da eğitimine devam ediyor. Fayîq yine maddi imkansızlıklardan dolayı Suleymaniye’ye dönüyor. 1926 ve 1927 yılları arasında Süleymaniye’de bir sigara dükkânını açıyor ve yaşamına devam ediyor. Bu arada Fayîq’ın dostu olan rahmetli mühendis Qaley Ayşexan Hewler ve Rewandiz yol yapımında sorumludur ve Fayîq’e yanında bir iş veriyor.

1929 yılında Fayîq babasının Kuzey Kürdistan’da Maraş şehrinde öldüğüne dair bir haber alıyor. 1930 yılında Fayîq hemen Maraş’a giderek babasının izini sürmeye başlıyor. Fakat, hiçbir şey elde etmeksizin ümitsiz bir şekilde aynı yıl geri dönüyor.

FAYÎQ BÊKES geri döndükten sonra Kürdistan çağdaş tarihine “Roja Reşa 6ê Îlonê” diye anılan İngiliz ve Irak hükümetine karşı baş gösteren Suleymaniye ayaklanmasına katılıyor. FAYÎQ BÊKES’in önderlerinden biri olduğu bu ayaklanma İngiliz ve Irak krallığının seçimlerde yaptıkları sahtekarlıklara ve hilelere karşı baş göstermişti. FAYÎQ BÊKES gösteri sırasında yaralanıyor, “halkı isyana teşvik etmekten” dolayı tutuklanıyor ve işinden atılıyor. FAYÎQ BÊKES tutuklu olduğu hapishane de meşhur şiiri olan “EY WATAN MEFTUNÎ TOM”u yazıyor.( https://www.youtube.com/watch?v=sK815cQLRo4 )

 

hapisten çıktıktan sonra yaşamını sürdürmek için çocuklara ders vermek amacıyla bir okul açıyor. Daha sonra Irak hükümeti tarafından sırasıyla Baziyan ve Tewele de ilk okul öğretmeni olarak görevlendiriliyor. Bêkes, meşhur Kürd şairi Abdullah Goran ve başka öğretmenlerle birlikte 1935 yılında Bağdat’ta yapılan Ortaokul öğretmenliği devresine katılıyor. 1937 yılında Irak devleti FAYÎQ BÊKES’in Suleymaniye’de yürüttüğü Kürdçü faaliyetlerinden rahatsız olduğundan dolayı Irak’ın Hille şehrine sürgün ediyor. Bir yıl sonra ise görev yerini Amara kaydırıyorlar. Fakat, FAYÎQ BÊKES buna razı olmuyor ve işini bırakıp Suleymaniye’ye geri dönüyor. , Süleymaniye’ye döndükten çocuklara ders vermek için yine bir okul açıyor ve 1941 yılına kadar bu işine devam ediyor. Irak devleti Bêkes’i yeniden öğretmen olarak işe alıyor. Bêkes, vefat ettiği 18 Aralık 1948 tarihine kadar, sırasıyla Qeredax, Sulemaniye, Surdaş ve Halebçe’de öğretmenlik yapıyor.

 

Mamoste FAYÎQ BÊKES iki defa evleniyor. İlk eşinin vefat etmesi onun psikolojisi üzerine kötü etki yapıyor. Hatta bazı kaynaklar Bêkes’in belli bir dönem kendisini izole etmesinden söz ediyorlar. Bu eşinden Bêkes’in bir kızı oluyor. Bêkes, daha sonraları yeniden evleniyor. İkinci eşinden iki kızı ve bir de oğlu oluyor. Meşhur Kürd şairi ŞÊRKO BÊKES ikinci eşinden olan çocuğudur.

 

Mamoste FAYÎQ BÊKES, yaşadığı süre içinde Güney Kürdistan’da yayınlanan Kürd dergi ve gazetelerinde ürünlerini yayınlıyor, Darker, JEKAF ve Kürd Demokrat Partisi gibi siyasal oluşumlarla doğrudan ilişki içindeydi.

 

18.12.1948 tarihinde Halebçe’de vefat eden Mamoste Fayîq Bêkes’in cenazesi kendi üstemi üzerine Suleymaniye’ye getirilerek büyük bir törenle Girdî Seywan da toprağa verildi.

 

İlginç olan Mamoste Fayîq Bêkes öldükten birkaç gün sonra Irak devleti onu işten atıyor ve hakkında tutuklama kararını çıkarıyor!!!

 

Makaleye “Bêkes, Cecil John Edmonds’a ne dedi?” diye bir ana başlık koydum.

Edmons Irak devletinin kuruluşunda temel rol oynayan İngiliz diplomatlardan biriydi. Kürdçe’yi ve Kürdistan iyi bilen bir insandı. 1926 yılında Churchill’e yazdığı bir raporda açık açık “Kerkük’ün Kürdistan’ın bir şehri olduğunu ve Kürdistan’ın sınırlarının Hemrin dağlarından başladığını” söylüyor. Yine aynı raporda Kerkük’ün petrol ve stratejik olarak önemli olduğunu İngiltere çıkarları için Kerkük’ün Kürdistan’a değil, Irak’a bağlanması gerektiğini söylüyor.

İngiltere söz konusu olan politikayı Irak’ta sonuna kadar uyguladı.

 

Cecil John Edmonds’un Irak’taki görevi 1946 yılında sona eriyor. Edmons’da bugünkü görev süreleri sona eren Büyükelçiler ve Konsoloslar gibi veda görüşmeleri yapıyor. Edmons’un duraklarından biri de Suleymaniye’ydi.

 

Tam da veda tarihi 1946 yılının Newroz’una denk geliyor. Bilindiği gibi ölümsüz Kürd şairi Pîrêmêrd’in teşviki ve yönetiminde her yıl Newroz şenlikleri yapılıyor. Edmons’ta Suleymaniye halkına ve ileri gelenlerine veda etmek için Newroz şenliğine katılıyor.

 

Kürd resam Serbest Abdullah bir tablo ile o sahneyi Bêkes’in Edmons’un şahsında İngiliz sömürgeciliğine indirdiği tokattı Kürdistan tarihine mal etmiştir.

 

Newroz şenliğinde “12 Meriwan Suvarileri”nin ciritleri Newroz Ateşi ve Kürd milli yemeklerinin yanında bir de Mamoste Fayîq Bêkes’in yazdığı ve okuduğu “27 Sal” şiiri var.

Mamoste Fayîq Bêkes şiirinde şöyle diyor:

 

27 sale min rençberî tom

Be nan, aw û cil û bergî xom

Xizmetim kirdî le Îran û Rom

Le pênawî to şkawe estom

Keçî her dîl û rencerom

Gunehim çi bû bem derdet birdim?!!

Bo çi bi neheq suket kirdim?!!!

 

Evet Mamoste Fayîq Bêkes şiirini Edmons’un yüzüne okuduğu zaman İngiltere 27’dan beri Iraktaydı.

 

Bir yandan  Kürdlerin İran ve Türkiye'de  uğradıkları  haksızlıklara dikkat çekiyor, diğer yandan Güney Kürdlerinin  27 boyunca uğradıkları haksızlıklara  ve Kürdlere niçin bu aşağılamayı yaptınız? Kürdleri niçin bu derde soktunuz? diye şiirinde sorularda soruyor.

 

Mamoste Fayîq Bêkes diplomatik olmayan tokattı yada kendisinin tecrübelerinden çıkardığı derslerden ve birazda vicdanını rahatlatmak için Edmons Kürd dili ve tarihine ilişkin çalışmalarda yaptı. Edmons Tofiq Wehbi ile birlikte Kürdçe-İngilizce sözlüğü hazırladı ve yayınladı. “Kürd, Türk ve Arap” adlı eseri yayınladı. Ayrıca Kürd diline ilişkin başka çalışmaları da oldu.

 

Burada 18 Aralık 1948 tarihinde aramızdan ayrılan Mamoste Fayîq Bêkes’i ölümünün 69. Yıldönümünde saygıyla anıyorum.

 

10.12.2017

 

Aso Zagrosi