1300 YIL ÖNCE YAŞAMIŞ SAHİPSİZ HRÎSTÎYAN KÜRD FİLOZOF: SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDİSTANÎ (2)
1300 YIL ÖNCE YAŞAMIŞ SAHİPSİZ HRÎSTÎYAN KÜRD FİLOZOF: SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDİSTANÎ(2)
Aso Zagrosi
Kürdistan ve Kürdlerin tarihine dair araştırmalar yapılırken, bugüne kadar Kürdler üzerine yapılan çarpıtıcı/yönlendirici/yanıltıcı çalışmaların kısırdöngüsünü aşmak gerekiyor. Bunun için Kürdistan tarihinin tüm alanlarında yeni bir okuma gerekiyor. Kürdlerin tarihine dair bir çok bilgi ve bel ge farklı ülkelerin arşivlerinde yada farklı tarihi eserlerin içinde puzllar halinde mevcuttur. Bu puzları toplamak ve birleştirmek önümüzde tarihi bir görev olarak duruyor. İbni Wahşiya’nın “Kürdçeden Arapçaya çevirdiği iki kitap” 1000 boyunca gözümüzden kaçmıştı. Çünkü, bu iki kitap başka bir altında yayınlanan bir eser içinde bulunuyordu.(7)
Aynı durum SÎLVANO KURDÎYANÎ/KURDISTANÎ çalışmaları için de geçerlidir.SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin felsefi çalışmaları başka bir tarihi şahsiyetin kitapları içinde saklıydı.
Bu konunun biraz detaylarına inmek gerekirse, kısaca de olsa bazı temel bilgileri vermem gerekiyor.
SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin dinsel ve felsefi çalışmaları Theodorus Bar Koni’nin çalışmaları ile doğrudan ilişkilidir.Değerli Kürdistanlı din adamı ve Siirt Başpiskoposu Addia Scheer Siirt Kutuphanesinde bulunan Theodorus Bar Koni’nin çalışmalarını “Liber Scholiorum” adı altında 1910-12 yıllarında yayınladı. Daha sonraları bu Süryanice yazılan bu eser toplu bir şekilde yayınlandı.(8)
Benim yazılarımı takip eden okuyucular, yıllar önce Addia Scheer’in Kürdlere ilişkin yayınladığı bir çok çalışmasını Fransızca’dan çevirerek yayınladım( https://pirtukweje.wordpress.com/2017/11/29/aso-zagrosi-keldani-baspiskoposun-anlatimlariyla-revandiz-miri-pasaye-kore-ve-mir-ali-bege-ezidi/) (8)
Addia Scheer 1800’lerin sonlarından 1900’lerin başlarına kadar Paris’ de akademik dergilerde yayınladığı hemen hemen tüm çalışmaları altına Siirt Başpiskoposu Addai Scheer SİİRT/KÜRDİSTAN imzasını kullanıyordu. Addai Scheer 1915 yılında İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından tutuklandı. Kürdler tarafından kaçırıldı belli bir dönem Kürdistan dağlarında bir mağara da yaşadı.. Ne yazık ki bir ihbar sonucu yakalandı ve alçakça katledildi.(9)
Addai Scheer elinde bulunan tarihi belgelerin bir kısmını kendisi Paris’te bulunan akademik dergilerde yayınladı.. Bazı belgeleri korumak amacıyla Paris’te bulunan BNF’ye bağışladı..Fakat, ne yazık ki Siirt kitaplığı ve içinde bulunan bir dizi tarihsel belge İttihat ve Terakki yönetimi tarafından yok edildi.. Böylelikle hem Kürdistan ve hem de Kürdlerin tarihine ilişkin bir dizi tarihsel belge yok edildi.
SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin özel yaşamı hakkında fazla bir şey bilmiyoruz. Onun Beth Qardu’nun Piskoposu olduğunu, felsefe ve din ile ilgili eserler verdiğini biliyoruz. SÎLVANO’nun bırakın doğduğu yıl ve öldüğü tarih hakkında fazla bilgi yok. Budge, Raban Hormizd üzerine yaptığ çalışmasında Silvano de Kardu’nun 7.yüzyılda Raban Hormizd’i Alqoş’da ziyaret ettiğini yazıyor.(10)
SÎLVANO KURDÎYANÎ ve Theodorus Bar Koni’nin çalışmalarıyla ilgili elyazmaları Berlin, Cambridge, Siirt ve Urmiye elyazmaları olarak biliniyor.
R. Hespel ve R. Draguet 1981-82 tarihlerinde Siirt elyazmalarının Fransızca çevirilerini “Theodorre Bar Koni, Livre des Scolies (Recension de Seert” adı altında yayınladılar. Daha sonra Robert Hespel, 1983 yılında Urmiye elyazmalarını “Theodorre Bar Koni, Livre des Scolies (Recension d’Urmiah) anabaşlığı altında yayınladı. Urmiye elyazmalarının hem Süryanice ve hemde Fransızca çevirisi tek kitap halinde birlikte yayınlandı. (11)
Bu arada Theodorre Bar Koni’nin Livre des Scolies adlı eserine eklemeler olarak yer alan SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin katkıları ve çalışmaları bağımsız bir kitap olarak “Theodorre Bar Koni, Livre des Scolies (Recension d’Urmiah) Les collections annexees par Sylvain de Qardu anabaşlığı altında Robert Hespel tarafından 1984 yılında Lovanii in Aedibus E. Peeters yayınlarında çıktı. Robert Hespel hem Süryanici metni ve hemde Fransızca çevirisini bir kitap halinde yayınladı. Hemen hemen tüm araştırmacıların birleştikleri ortak nokta, SÎLVANO KURDÎYANÎ Theodorre Bar Koni’nin ölümünden sonra onun yazdığı eserinin boşluklarını gördüğünden dolayı kendi çalışmalarını da ekleyerek kitabı daha çok derli toplu hale getirmiştir. (12)Bu kitap Kürdlerin tarih ve felsefi çalışmalarında önemli bir yer tutacak. Başka milletlere mensup akademisyenlerin Kürdlerin hiçbir haberi olmadığı SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin Felsefi çalışmalarını bir kitap olarak yayınladığı bir ortamda Kürdlerin böyle tarihi bir şahsiyetlerinin ismini dahi duymamaları tam bir trajedidir.
SÎLVANO KURDÎYANÎ’nin felsefi düşünceleri üzerine College de France'da Prof. Dr. Javier TEIXIDOR “SILVAIN DE QARDU'NUN FELSEFESİNE İLİŞKİN KISA BİLGİLER” adı altında değerli bir çalışmayı “Pensee Grecque et Sagesse d’Orient’’ adlı toplu çalışmanın 142. Sayısında yayınladı.(13) Prof. Dr. Javier TEIXIDOR’un bu çalışması daha çok R. Hespel’in SÎLVANO KURDÎYANÎ’ye dair kaleme aldığı kitabın bir değerlendirmesidir.
Devam edecek
Aso Zagrosi
05.03.2023