Skip to main content
okuma zamanı
dakika
okunmuş

Talan Edîlen Kürd Kültür Mirası: Sorewerdîler ve Şarezorîler(3)

Wed, 08/10/2016 - 19:59
1 comment

Aso Zagrosi

 

Sözünü  ettiğimiz  şehirlerin  etnik  durumunu tespit etmek için   eski kaynaklarda  bir hayli belge var.    Şarezor ve  Sorewerd  üzerine  duran tarihçilerden biri de  Yâkût el-Hamawî  yada   diğer ismi  ile Yaquti El Romi (1179-1229) Mucemü’l Büldan adlı  eserinde    üzerine duruyor: “Şarezor,  Cibal  bölgesinde   Hamadan ve  Hewler arasına  düşüyor, halkının tamamı  Kürdtür”  diyor.( Akt. Muhsin Mamel Muhammed, Kurdistan le Kitebi  Teqwim El Buldani  Ebul Fiday Eyyubi,   Mukriyani,  2014  Hewler,  sayfa 131)Ebul-fida

 

Şarezor ve  Sorewerd’den   söz  eden  bir  başka tarihçi, aynı zaman  filozof,     politikacı ve  çoğrafyacı (1273-1331) olan Necmeddin Eyyübi’nin torunu   EBU FİDA  EYYÜBİdir.. Takvim ül Buldan(Şehirler Dizisi)adlı  eserinde   bir  çok  Kürd şehrinden  söz ediyor.  Abu Fida   Sorewerd  için “Sorewerd  küçük bir şehirdir.  Halkının çoğunluğu  Kürd olup  Zencan şehrine yakındır”  diyor.(Akt. Muhsin Mamel Muhammed,  Kurdistan le Kitebi  Teqwim El Buldani  Ebul Fiday Eyyubi,   Mukriyani,   2014  Hewler,  sayfa  136)

 

Ebu Fida  Eyyubi’ye  göre      “Şarezor  şehri    Cibal Bölgesinde  Hamadan ve  Musul arasında  düşüyor,   Zuhak  oğlu  Zor tarafından kurulmuş   bundan  dolayı kendisine   Şare  Zor  deniliyor”  diyor.(Muhsin Mamel Muhammed, age, sayfa  131)

 

Daha  önce  de  başka  kaynaklardan aktardığım  gibi  Şarezor ve Sorewerd  Kürdlerin  kadim  yerleşim yerleriydi.   Şarezor, Dinewer ve  Sorewerd   gibi   şehirler   işgalci  güçler  tarafından  yıkılmadan önce ve  sonrası  tarihçilerin  ve coğrafyacıların   ilgi alanından  çıkmadılar. Bu  ilginin  esas  nedenlerden  biri ve  belki en önemlisi  bu şehirlerin  dünya  kültür cephesine,  felsefe,  tarih,  edebiyat, tıp ve daha   bir  çok  alanda   kazandırdıkları   tarih  şahsiyetlerdir.Bust_Persian_Scholar_Philosopher_Sufi_Sheikh_Shahbeddin_Sohrevardi

 

Dr.  Abdullah  Heyani    “Şarezor  Tarihi Şahsiyetleri”  üzerine  yaptığı  bir araştırmada şöyle yazıyor:  “Gerçekten de   Şam, Halep, Bağdat ve   Musul’da   Qadi    olarak  çalışanlar  ya  Şarezorludur  yada   Şarezor bölgesinden  gelmektedir”  diyor.(akt,  Soran Hemereş,  Şemseddin Şarezori    Historyofkurd.com)

 

Şarezor  hakkında   daha   yakın bir  zamana  ilişkin  olarak verebileceğimiz  önemli  şahsiyetler  biri  Mevlana Xalid ve  Nalîdir. Nakşîbendî    tarikatını  tüm    Orta ve  Yakın Doğu’ya  yayan  yanlış olarak  Mevlana  Xalid Bağdadi  olarak  adlandırılan  Mevlana  Xalid Şarezorîdir.   Mevlana  Xalid’ın   Kürdçe  şiir  diwanı  olmamış  olsaydı, yada   diğer  alimleri gibi  bundan   1000  yıl  önce  yaşamış  olsaydı, belki  şimdi  onunda  etnik  kimliğini  tartışmış  olacaktık..   Nalî Şarezorî de    Soran  Edebiyatı  dediğimiz  edebiyatın  kurucu beyni ve doruğudur. rojbeyani

 

Bu genel durum tespitinden   sonra    kısaca   şu tespiti  yapabiliriz. Şarezor ve  Sorewerd   ilim ve irfan  diyarı  olduğu  zaman,   hiç bir tarihçi   o döneme ilişkin  Arap ve Farsları   bu şehirlerde  yerleşik  bir yapılanma  olarak   gündeme getirmiyor.   Bölge  Kürd  Mirleri tarafından  yönetiliyor. 

Şimdi  kısada   olsa   Kürd  alimi ve   filozofu   Sorewerdî   hakkında  bazı  bilgiler  vermek  istiyorum.

 

Şahabeddîn  Sorewerdî(1155?- 1191)

 

Sorewerdî derken “Şêxê Şehîd”,   “Şêxê Îşraq”  ve  Ebu l Futuh”    olarak üzerine  duracağımız  dünyaca  tanınan   Kürd    din alimi, felsefecisi   ve  Ronahî  Dibistan”in    kurucusu  Şahabeddin  Sorewerdî’yi    yine   dünyaca  bilinen     Şêx Ebu Necib  Ziyaddin Abdulkahir  Sorewerdi ve Şêx Ebu Hafiz  Omer  Şahabeddin  Sohrewerdi   ile  karıştırmamak  lazım   Bu  Kürd  şahsiyetleri   bundan  yaklaşık  olarak  1000 yıl  önce  yaşamışlardı ve  yüzlerce  eserleri   günümüze kadar  ulaşabildi.  Bilindiği gibi  Şêx Ebu Necib  Ziyaddin Abdulkahir  Sorewerdi ve  Şêx Ebu Hafiz  Omer  Şahabeddin  Sohrewerdi   akrabalar..    sahrawarde

Bizim   şimdilik üzerine duracağımız “Şêxê Şehîd”,  “Şêxê Îşraq”  ve Ebu l Futuh”    olarak bilinenRonahî Dibistan”in   kurucusu  Şahab Sohrewerdidir.

 

Şahabeddin Sohrewerdî’nin  tam  ismi  Şahabeddin Yahya bin Habeş bin Emîrek Sührewerdîdir.   Kürd çevrelerinde   daha  çok Şahab Sorewerdî olarak  biliniyor.

Şahab Sorewerdî  hakkında   en çok   bilgi veren, biyografisini  yazan ve kendisini   onun devamı  olarak gören Kürd asılı  Şemseddin Şarezorîdir.

 

Şahab  Sorewerdî     tarihi tam olarak  bilinmemesine rağmen    1155 yılının  cıvarında   Sorewerd  şehrinde    dünyaya  geldi.   İlk  eğitimini   Sorewerd’e   gerçekleştiriyor.  Daha  sonra   Maraga şehrine  gidiyor Şeyh  Mucededdin  Gîlî’nîn   yanında    eğitimine  devam  ediyor.( Mamoste  Mela Cemil    Rojbeyani   Gîlî  yerine  Geylanî   soy ismini kullanıyor)  Fahredddin  Razi’de   Mucededdin  Geylani’nin  öğrencilerinden biridir.  İslam felsefecileri için de  tanınan  bir şahıstır. Şahab  Sorewerdî    ile  Fahredddin  Razî    arasında  görüş alış verişi ve  mektuplaşmaları  biliyoruz.   Sohrewerdî’nin  öğrencisi ve  devamcısı olan  Şemseddin Şarezorî,   “Sorewerdi’nin  Fahreddin Razi’nin felsefi kapasitesi  konusunda kuşkusu vardı”  diyor.  Fakat, Fahredddin  Razî’nin    Sorewerdi’ye  karşı  yaklaşımı tam tersidir.  Anlatılanlara  göre    Sohrewerdi’nin  öldürülmesinden  sonra  Talwihat adlı  eserinin  bir nushası    Fahredddin  Razî’nin    eline  geçiyor ve öpüp başının  üstüne  koyuyor.(Henry  Corbin,  age  sayfa  13)

 

Şahab  Sorewerdî     Maraga’dan  sonra   o dönem   Tıp  konusunda  daha  doğrusu İbni  Sina  çevrelerinin  etkili  olduğu  İsfahan’a  geçiyor.Şahab  Sorewerdî   Omer İbn Sahlan  Sawaji’nin     eserlerini inceliyor.  İbn Sahlan’ın   İbni Sinacıların  düşünceleri üzerine  yazdığı bir  eseri  o  dönem Farsça’ya  çeviriyor ve  kendi  eserlerinde de kullanıyor.   Ayrıca  Şahab  Sorewerdî    İsfahan’da   Sofist  çevrelerin içine  de  giriyor.  Daha  sonra  Sorewerdî     Kuzey  Kürdistan’a geçiyor.   Sorewerdi’nin   yaşamı ve  eserleriyle   ilgilenen  tüm araştırmacıların  ortak   düşüncesi  “O  Diyarbakir ‘da    kalmaktan hoşlanıyordu”(Henry Corbin,  Suhrawerdî  d’Alep(……..1191) Fondateur  de la doctrine illuminative (İşraqi)   Paris,  1939, sayfa  7)

 

Şahab  Sorewerdî’nin  öğrencisi ve  düşüncelerinin  sürdürücüsü Şemseddin  Şarezorî   onun  kısa  ömrü  boyunca  yaptığı  gezilere  dair anekdotu   şöyle  anlatıyor.   Şahab  Sorewerdî  “ömrüm  30 yıla ulaştı,  bilimler  konusunda   yetkin birini, anlamlı  araştırmaları yapan  birini  aradım, fakat kimseyi bulamadım.”   diyor.(Mehemed Hicazi, age,  sayfa  178)   carbin

 

Şemseddin  Şarezorî ,   Sorewerdi  için    bundan  dolayı “ bazen Diyarbakır’da  bazen  Şam’da    bazen de  Rum’daydı”  diyor.  

  Şahab  Sorewerdî   Kuzey  Kürdistan’a  geldiği zaman  o  dönemin tanınmış alimlerden  olan  Fahreddin Mardînî/Mêrdînî’den   dersler alıyo.  Fahreddin  Mêrdînî  tıp  ve  felsefe  konusunda   uzman  olan   bir insandı.  Sorewerdî    ondan  tıp ve  felsefe  derslerini  alıyor ve   süreç içinde     arkadaş  oluyorlar.  

Fahreddin  Mêrdînî   öğrencilerine   Sorewerdi için  “  bu genç   ateş ve  sabahın  ışıldayan   güneşi  gibidir.  Tüm  yaşamın boyunca  onun  gibi  birini  görmedim. Onun  yaygın   olan düşüncelere aldırmadan  giriştiği felsefî incelemelerin başına iş açacağından ve yitirmesine  neden olacağından  korkuyorum”   diyor.(İbn Abi Osaybia’dan  akt.  Henry  Corbin: 1971, sayfa 12)  Ne   yazık ki Fahreddin  Mêrdînî’nin   Sohrewerdi’nin  geleceği için  ön görüleri  doğru  çıkıyor  ve  Sorewerdi  öldürülüyor.

 

Devam  edecek

 

24 Nisan 2016

Aso Zagrosi

 

 

Yeni Yorum yaz

The comment language code.

Restricted HTML

  • Allowed HTML tags: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • Lines and paragraphs break automatically.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.
CAPTCHA
This question is for testing whether or not you are a human visitor and to prevent automated spam submissions.

Category